کم خونی وضعیتی است که در آن تعداد گلبول های قرمز خون (به اختصار RBC) کمتر از حد طبیعی است. البته براساس تعریف گاهی منشاء کم‌خونی مشکل در پروتئین هموگلوبین خون است. هموگلوبین مسئول حمل اکسیژن به بافت‌های بدن است، بنابراین کم‌خونی می‌تواند، باعث احساس ضعف و خستگی در فرد شود. دلایل مختلفی برای کم خونی ذکر شده و بنابر نوع آن پزشک درمان‌ها مختلفی را تجویز می‌کند.
در این مقاله می‌خوانید
علائم کم خونی
اگر کم خونی خفیف باشد، ممکن است فرد علائمی را تجربه نکند. اما با بدترشدن و پیشرفت کم خونی، علائمی ممکن است ظاهر شوند یا برجسته‌تر شوند.
این علائم احتمالا شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- ضعف
- پوست و ظاهر رنگ پریده
- زردی پوست (برخی از انواع کم‌خونی باعث زردی پوست می‌شود)
- سرگیجه یا سبکی سر
- ضربان قلب سریع
- تنگی نفس
انواع و علل کم خونبی
انواع مختلف کم‌خونی را می‌توان بر اساس سه علت اصلی طبقه بندی کرد: ۱. کاهش تولید گلبول های قرمز، ۲. از دست دادن خون، ۳. افزایش تخریب گلبول‌های قرمز (همولیز).
کم‌خونی ناشی از کاهش تولید RBC عبارتند از:
کم‌خونی ناشی از فقر آهن: به دلیل کاهش توانایی جذب آهن یا از دست دادن مزمن خون که ذخایر آهن را تخلیه می‌کند.
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین: ناشی از دریافت ناکافی فولات، B-12 یا ویتامین C است. نوعی به نام کم‌خونی خطرناک ناشی از ناتوانی در جذب ویتامین B-12 است.
کم‌خونی التهابی: به دلیل بیماری‌های مزمن مانند بیماری کلیوی، لوسمی و سایر سرطان های خون، لوپوس، HIV و آرتریت روماتوئید.
کم‌خونی ناشی از شیمی درمانی: این کم‌خونی موقتی است.
کم‌خونی آپلاستیک: نتیجه نارسایی مغز استخوان است.
انواع کم‌خونی مرتبط با از دست دادن خون عبارتند از:
کم‌خونی حاد از دست‌دادن خون: در تروما، جراحی یا خونریزی حاد ناشی از زخم مشاهده می‌شود.
ک‌خونی مزمن از دست دادن خون: می‌تواند ناشی از دوره‌های قاعدگی سنگین (منوراژی) یا شرایطی باشد که باعث خونریزی دستگاه گوارش می‌شود، مانند سرطان روده بزرگ یا بیماری التهابی روده.
توجه: از دست دادن خون به طور مزمن هم می‌تواند منجر به کمبود آهن شود.
و در نهایت، کم‌خونی در اثر افزایش تخریب گلبول‌های قرمز:
کم‌خونی‌های ارثی: این کم‌خونی‌ها ساختار هموگلوبین یا گلبول‌های قرمز خون را تغییر می‌دهند و آن‌ها را شکننده‌تر یا با طول عمر کوتاه‌تر می‌کنند. این بیماری‌ها عبارتند از بیماری سلول داسی شکل، تالاسمی، کمبود گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز ، کمبود پیروات کیناز، الیپتوسیتوز ارثی و اسفروسیتوز ارثی.
کم‌خونی همولیتیک آلویمیون: این کم‌خونی به دلیل قرار گرفتن در معرض یک گروه خونی ناسازگار از طریق واکنش تزریق خون یا در دوران بارداری و زمای‌که مادر Rh منفی و جنین Rh مثبت است رخ می‌دهد.
کم‌خونی همولیتیک خود ایمنی: این وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی بدن درست عمل نمی‌کند و به طور نامناسب به گلبول‌های قرمز خون حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد.
کم‌خونی همولیتیک ناشی از دارو: فرد ممکن است پس از مصرف دارو، به ویژه آنتی بیوتیک، دچار کم‌خونی همولیتیک ناشی از دارو شود. این حالت معمولا به دلیل یک واکنش ایمنی است.
کم‌خونی‌های همولیتیک مکانیکی: این کم‌خونی به دلیل آسیب فیزیکی به گلبول‌های قرمز است. آسیب می‌تواند ناشی از یک دستگاه پزشکی، فشار خون بالا یا حتی فعالیت شدید باشد.
هموگلوبینوری حمله‌ای شبانه: اگر هموگلوبینوری حمله‌ای شبانه دارید، بدن شما گلبول‌های قرمز خونتان را سریع‌تر از بین می‌برد و همچنین از هر نوع سلول خونی کمتری می‌سازید. لخته شدن خون در سیاهرگ‌ها یکی دیگر از ویژگی‌های این سندرم است.
تشخیص
کم خونی در ابتدا با شمارش کامل خون تشخیص داده می شود. گاهی اوقات این آزمایش به دلیل داشتن علائم کم خونی انجام می‌شود. ولی اغلب در پی چکاپ‌های سالانه تشخیص داده می‌شود.
درمان
درست مانند علل کم خونی، درمان‌های متعددی برای آن وجود دارد. درمان هر فرد بسته به علت کم خونی دارد. درمان ها عبارتند از:
- مصرف مکمل‌هایی مانند آهن، فولات یا ویتامین B12
- دریافت خون
- شیمی درمانی (اگر کم خونی ناشی از سرطان باشد)
- تزریق اریتروپویتین (برای افراد مبتلا به کم خونی ناشی از بیماری کلیوی)
- استروئیدها (برای کم خونی همولیتیک خودایمنی)
- اسپلنکتومی (برداشتن طحال با جراحی) برای برخی از اشکال کم خونی همولیتیک
- برخی از انواع کم خونی درمان خاصی ندارند و ممکن است مادام العمر باشند. اگر کم خونی ناشی از یک بیماری مزمن باشد، درمان بیماری زمینه‌ای ممکن است کم خونی را بهبود بخشد.
