آلکالین فسفاتاز (Alkaline phosphatase یا به اختصار ALP  ) آنزیمی است که در خون یافت می‌شود و در تجزیه پروتئین‌ها نقش بسزایی دارد. آلکالین فسفاتاز در فرآیندهای متعددی در بدن انسان نقش دارد و هر گونه ناهنجاری و کم‌وزیاد شدن در خون ممکن است نشان دهنده بیماری‌هایی از جمله سنگ کیسه صفرا، بیماری تیروئید، هپاتیت و سرطان باشد. بنابراین آزمایش اندازی‌گیری این آنزیم برای تشخیص بیماری خیلی اهمیت دارد.این آزمایش معمولاً همراه با سایر آزمایشات خون برای تشخیص دقیق علت بیماری انجام می‌شود.

آلکالین فسفاتاز چیست؟

همانطوری‌که گفته شد، آلکالین فسفاتاز یک آنزیم است. آنزیم نوعی پروتئین است که واکنش‌های شیمیایی را در بدن کاتالیز می‌کند (یعنی سرعت می‌بخشد تا سریع‌تر انجام شود). آلکالین فسفاتاز عمدتا توسط کبد و استخوان‌ها تولید می شود، اما در مقادیر کمتری توسط روده‌ها و کلیه‌ها هم سنتز می‌شود. البته این آنزیم در دوران بارداری هم از جفت ترشح می شود.

پژوهشگران هنوز طیف کاملی از واکنش‌های بیوشیمیایی را که آلکالین فسفاتاز باعث سرعت‌بخشی و تحریک می‌شوند شناسایی نکرده‌اند. ولی در حال حاضر مشخص شده که این آنزیم در فرایندها و واکنش‌های زیر نقش دارد:

• انتقال مواد مغذی و آنزیم‌ها به کبد و بالعکس
• کمک به رشد و نگهداری استخوان
• انتقال کلسیم و فسفات از روده‌ها به استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و سلول‌های عصبی برای اطمینان از عملکرد طبیعی
• انتقال اسیدهای چرب برای ذخیره انرژی در بافت های چربی و کمک به حفظ یکپارچگی ساختاری سلول‌ها
• تنظیم رشد سلولی در جنین در دوران بارداری

آلکالین فسفاتاز در تمام بافت‌های بدن یافت می‌شود، اما بیشترین تراکم آن در کبد، استخوان‌ها، کلیه‌ها و روده‌ها و همچنین مجاری صفراوی (که صفرا را از کبد تخلیه می‌کنند) و کیسه صفرا (که صفرا را ذخیره می‌کند) یافت می‌شود.

آسیب به این اندام‌ها و سایر اندام‌ها می تواند باعث افزایش آلکالین فسفاتاز در جریان خون شود. در مقابل، برخی بیماری‌ها یا عوارض می توانند تولید این آنزیم را در بدن مختل کنند.

آزمایش آلکالین فسفاتاز

معمولا وقتی‌که پزشک به یک بیماری در کبد، استخوان‌ها، کیسه صفرا، کلیه‌ها یا روده مشکوک می‌شود، آزمایش آلکالین فسفاتاز را تجویز می‌کند.

این امر به ویژه در مورد بیماری‌های کبدی بیشتر صدق می‌کند. التهاب کبد اغلب با زردی (زردی پوست و چشم‌ها)، خستگی، درد بالای شکم، تهوع و استفراغ، ادرار تیره، و مدفوع سفت همراه است. بنابراین وقتی بیمار این علائم را دارد، پزشک دستور آمازیش آلکالین می‌دهد، تا تشخیص دقیق‌تری بدهد.

این آزمایش نقش مهمی در تشخیص بیماری‌های کبدی دارند. علائم مشابهی می‌تواند در بیماری‌های کیسه صفرا هم مشاهده شود.

در مورد اختلالات استخوانی، اگر فردی درد مزمن استخوان، شکستگی استخوانی غیرقابل توضیح، یا بزرگ شدن یا شکل غیر طبیعی استخوان‌ها را داشته باشد،، آزمایش آلکالین فسفاتاز به طور معمول تجویز می‌شود.

آزمایش آلکالین فسفاتاز شامل یک خونگیری ساده است. در زمان آزمایش فرد باید به مدت ۱۰ الی ۱۲ ساعت ناشتا باشد.

داروهای خاصی وجود دارند که می‌توانند با نتایج تداخل داشته باشند. در صورت مصرف هر یک از موارد زیر حتما مسئول آزمایشگاه را مطلع کنید.

• استروئیدهای آنابولیک
• آنتی بیوتیک‌ها، از جمله پنی‌سیلین‌ها و سولفونامیدها
• داروهای ضد صرع مانند دیلانتین (فنی توئین) و فنوباربیتال
• داروهای ضد فشار خون مانند وراپامیل، کاپتوپریل، و متیل دوپا
• قرص‌های ضدبارداری و سایر داروهای ضدبارداری هورمونی
• کورتیزون
• داروهای دیابت مانند کلرپروپامید، تولبوتامید و تولازامید
• داروهای درمان جایگزینی هورمون، از جمله استروژن و تستوسترون
• مهارکننده های مونوآمین اکسیداز
• داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند آسپرین، ادویل (ایبوپروفن)، آلو (ناپروکسن) و سلبرکس
• پروپرانولول
• تورازین
• داروهای ضد افسردگی
• زیلوپریم (آلوپورینول)
• زیرتک (ستیریزین)

تفسیر آزمایش

محدوده طبیعی مقدار آلکالین فسفاتاز در خون بر اساس سن و وضعیت بارداری متفاوت است. مقدار آلکالین فسفاتاز در کودکان بیشتر است زیرا استخوان‌های آنها به طور فعال در حال رشد است. همچنین مقدار آلکالین فسفاتاز در طول بارداری همزمان با رشد جفت و نزدیک شدن به زایمان افزایش می‌یابد. مقدار طبیعی آنزیم آلکالین فسفاتاز در جدول زیر قابل مشاهده است.

	U/L
بزرگسال	۳۳ تا ۹۶ U/L
کودکان	زیر ۳۵۰ U/L
سه ماه اول بارداری	۱۷ تا ۸۸ U/L
سه ماه دوم بارداری	۲۵ تا ۱۲۶ U/L
سه ماه سوم بارداری	۳۸ تا ۲۲۹ U/L

دلیل بالا بودن مقدار آلکالین فسفاتاز

مقادیر غیرعادی بالای آلکالین فسفاتاز ممکن است نتیجه موارد زیر باشد:

• عفونت‌های باکتریایی
• کلانژیوکارسینوم (سرطان مجرای صفراوی)
• سنگ کیسه صفرا (سنگ کیسه صفرا)
• انسداد صفراوی یا دیسکینزی (فقدان تحرک)
• سرطان‌های استخوان، از جمله استئوسارکوم و کندروسارکوم
• بیماری‌های استخوانی، از جمله استئومالاسی و پوکی استخوان
• کوله سیستیت (التهاب کیسه صفرا)
• سیروز کبدی
• نارسایی احتقانی قلب
• سمیت کبدی ناشی از دارو
• هپاتیت، عفونی و غیر عفونی
• هپاتوکارسینوما (سرطان کبد)
• پرکاری تیروئید
• پرکاری پاراتیروئید
• سرطان‌های کلیه، از جمله کارسینوم سلول کلیه
• لنفوم (سرطان سیستم لنفاوی)
• سرطان متاستاتیک به کبد یا استخوان
• مونونوکلئوز (عفونت ویروسی)
• میلوفیبروز (بیماری مغز استخوان)
• انفارکتوس میوکارد (سکته قلبی)
• بیماری پاژه (اختلالی که باعث رشد سریع استخوان می شود)
• سرطان پروستات
• راشیتیسم (نرم شدن استخوان ها معمولاً به دلیل کمبود ویتامین دی)
• سارکوئیدوز
• سپسیس (یک پاسخ التهابی شدید به عفونت)

دلیل پایین بودن مقدار آلکالین فسفاتاز

مقادیر غیرعادی پایین آلکالین فسفاتاز ممکن است نتیجه موارد زیر باشد:

• آکندروپلازی (نوعی کوتولگی)
• کم خونی آپلاستیک (کم خونی ناشی از نارسایی مغز استخوان)
• بیماری سلیاک (یک بیماری خود ایمنی که توسط گلوتن ایجاد می‌شود)
• کمبود ید مادرزادی
• هیپوفسفاتازی (اختلال مادرزادی موثر بر رشد استخوان)
• کم کاری تیروئید (کم‌کاری تیروئید)
• بیماری التهابی روده (IBD) از جمله کولیت اولسراتیو و بیماری کرون
• سوء تغذیه
• کم خونی پرنیشیوز (شکل خود ایمنی کم خونی)
• بیماری ویلسون (بیماری ژنتیکی که باعث تجمع مس در بدن می‌شود)