یبوست کودکان چیست و چطور میتوان آن را درمان کرد.
یبوست کودکان یکی از شایعترین بیماریها ست که بیشتر مادران را درگیر میکند. رودهی کودک مبتلا به یبوست به سختی میتواند مدفوع را دفع کند. از جمله دلایل ابتلا به این بیماری میتوان از پوشک گرفتن زود هنگام و آموزش رفتن به دستشویی پیش هنگام اشاره کرد. خوشبختانه در بیشتر واقع یبوست کودکان موقتی ست و خیلی زود بهبود مییابد.
از دیگر عوامل مؤثر در ابتلا کودکان به یبوست میتوان به تغییرات ساده رژیم غذایی و مثلا تغییر غذاهای مایع و سوپی به غذاهای خشک اشاره کرد. فراموش نکنید که فقط اگر پزشک کودکان تأیید کرد که کودک شما مبتلا به یبوست است، باید درمان را آغاز کنید.
در این مقاله میخوانید
علایم و نشانههای یبوست کودکان
از نشانهها و عوارض ابتلا به یبوست کودکان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- اگر کودک کمتر از سه بار در هفته اجابت مزاج کرد.
- اگر اجابت مزاج خشک، سخت و دشوار باشد.
- اجابت مزاجی که بیشتر از حد معمول بزرگ باشد.
- درد در هنگام اجابت مزاج
- دردهای شکمی
- رد مایعات یا شبیه به گِل در لباس زیر کودک. در واقع چیزی که نشان دهد که مدفوع به روده برگشت کرده
- خون روی مدفوع سفت و خشک
اگر کودکتان ترس داشته باشد که اجابت مزاح ممکن است که منجر به درد شود؛ در این صورت از دستشویی رفتن اجتناب میکند. اگر میبینید که کودکتان پاهایش را به صورت ضربدری در آورده یا باسنش را به هم میفشارد و بدنش میپیچید یا موقع اجابت مزاج صورتش را در هم میفشارد، باید به ابتلا به یبوست مشکوک شوید.
چه وقت باید به دکتر مراجعه کرد؟
یبوست کودکان معمولا عارضه خیلی جدی نیست و با مصرف داروهای عادی قابل بهبود است. اما یبوستهای مزمن ممکن است وضعیت کودک را پیچیده کند یا اینکه اصلا نشانه مشکلات دیگری باشد. اگر یبوست بیشتر از دو هفته به طول کشید یا اگر به همراه یکی از نشانههای زیر بود، حتما کودکتان را برای معاینه به پزشک ببرید.
- تب
- استفراغ
- خون در مدفوع
- ورم در ناحیه شکم
- کاهش وزن
- پاردگی دردناک در ناحیه مقعدی (فیشر مقعدی)
- فروافتادگی روده (یعنی قسمتی از روده بیرون بیاید.)
دلایل و عوامل
یبوست به طور کلی وقتی پیش میآید که مدفوع به دلیل خشکی و سفتی به آهستگی در روده و جهاز هاضمه حرکت کند.
فاکتورهای مختلفی برای ابتلا کودکان به یبوست نسبت داده شده است:
خودداری کودک از رفتن به دستشویی
کودکان معمولا به خاطر اینکه از دستشویی رفتن میترسند، دچار یبوست میشوند. بعضی از کودکان وقتی بیرون خانه هستند، از دستشویی رفتن به خصوص سرویسهای بهداشتی عمومی اجتناب میکنند.
زود از پوشک گرفتن کودکان
اگر به عنوان مادر و پدر به کودکتان زودتر از موعد دستشویی رفتن را یاد دهد و به اصطلاح از پوشک بگیرید، کودکان ممکن است از دستشویی رفتن خودداری کند. مخصوصا اگر این موضوع به نوعی جنگ بین خواستهی کودک و والدین شود و خیلی سریع کودک از عادت پوشک گرفته شود، دستشویی رفتن کمتر و در نهایت احتمال ابتلا به یبوست زیاد میشود.
تغییر سریع رژیم غذایی
اگر در رژیم غذایی کودکتان به اندازه کافی مواد غذایی فیبردار نظیر میوهها و سبزیجات و همچنین مایعات وجود نداشته باشد، در نهایت ابتلا به یبوست متحمل خواهد بود. یکی از عادیترین واقعی که کودکتان مبتلا به یبوست میشود، زمانی ست به یکباره رژیم غذایی از مایعات به غذاهای سفت تغییر میکند.
تغییر زندگی روزمره
هر تغییری در عادت روزمره کودک نظیر مسافرت، هوای گرم و استرس میتواند به یبوست در کودک منجر شود. همچنین کودکان وقتی که برای نخستین بار به مدرسه یا مهدکودک میرود، مبتلا به یبوست میشوند.
داروها
برخی داروها نظیر داروهای ضدافسردگی میتواند باعث یبوست شود.
آلرژی به شیر گاو
آلرژی به شیر گاو یا مصرف بیش از اندازه به لبیات، گاهی منجر به یبوست میشود.
سابقه خانوادگی
کودکانی که اعضای فامیلشان سابقا مبتلا به یبوست شدهاند، بیشتر در معرض ابتلا هستند.
مشکلات جسمی
این مورد خیلی به ندرت اتفاق میافتد. گاهی کودکان به دلیل ناهنجاری آنتومیک یا مشکلات هضم و سوختوساز مبتلا به این عارضه میشوند.
روشهای پیشگیری از یبوست کودکان
مصرف غذاهای حاوی فیبر بالا در کودکان:
به رژیمغذایی کودک غذاهای سرشار از فیبر مانند میوه، سبزی، حبوبات، نان و غلات سبوسدار اضافه کنید. اگر کودک تمایلی به مصرف غذاهای فیبردار ندارد، میتوانید به غذای روزانهی کودک چند گرم فیبر اضافه کنید.
بچهها را تشویق کنید تا آب بیشتری بخورند:
نوشیدن آب در اغلب موارد یکی از بهترین راههای پیشگیری از یبوست کودکان است.
ورزش:
انجام منظم حرکات ورزشی کمک میکند تا دستگاه گوارش کودک عملکرد بهتری داشته باشد.
داشتن برنامهای منظم برای اجابت مزاج: بعد از هر وعدهی غذایی زمانی را به دستشویی رفتن کودک اختصاص دهید. اگر لازم است از یک چهارپایه استفاده کنید تا کودک در هنگام دفع مدفوع راحتتر باشد.
به کودک یادآوری کنید که هر زمان لازم است به توالت برود:
برخی از بچهها ممکن است وقتی غرق بازی هستند، به دستشویی نروند و آن را بهتأخیر بیندازند که همین زمینهی ابتلا به یبوست را بهوجود میآورد.
بررسی داروها:
اگر کودک شما داروی خاصی مصرف میکند که احتمال میدهید باعث بروز یبوست شده است، بهتر است در مورد دارو و امکان تعویض آن با دکتر صحبت کنید.
نحوه تشخیص بیماری
از روشهایی که متخصص اطفال میتواند برای تشخیص یبوست کودکان استفاده کند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. جمعآوری اطلاعات کاملی از سابقهی بیماری
ممکن است دکتر اطفال از شما درمورد سابقهی بیماریهای قبلی کودک سؤال کند. همچنین ممکن است از شما درمورد رژیمغذایی کودک و فعالیتهای ورزشی کودک بپرسد.
۲. انجام معاینهی فیزیکی
معاینهی فیزیکی شامل فروبردن یک انگشت در مقعد کودک برای تشخیص ناهنجاری یا وجود مدفوع. ممکن است آزمایش مدفوع نیز از کودک گرفته شود تا از نبود خون در مدفوع اطمینان حاصل شود.
در یبوستهای مزمن و حاد معمولا آزمایشات بیشتری از کودک گرفته میشود:
۳. عکس گرفتن از شکم
گرفتن عکس با اشعهی X به دکتر این امکان را میدهد تا از بسته نبودن مسیر خروج مدفوع مطمئن شود.
۴. آزمایش انقباض راست روده
در این آزمایش، لولهای باریک که کاتتر نامیده میشود، وارد مقعد کودک میکنند تا میزان انقباض ماهیچههای راسترودهی کودک جهت فشار برای خروج مدفوع اندازهگیری شود.
۵. عکسبرداری با اشعهی ایکس (تنقیه با باریم)
در این آزمایش، رودهی بزرگ، مقعد و راستروده با باریم پر میشوند و سپس عکسهایی با اشعهی X گرفته میشود که دکتر به طور کامل میتواند وضعیت روده و راسترودهی بیمار را بررسی و معاینه کند.
۶. بیوپسی رکتوم
در این آزمایش بافت کوچکی از روده جهت آزمایش برداشته میشود تا عملکرد و کارکرد سلولهای عصبی بهطور دقیق بررسی شوند.
۷. آزمایش با کپسولهای حاوی مواد نشاندار
در این آزمایش، از کودک خواسته میشود یک کپسول حاوی مواد نشاندار را قورت بدهد و سپس حرکت این کپسول در دستگاه گوارش طی چند روز بررسی میشود. درواقع با این کار دکتر روند حرکتی، سرعت و چگونگی انقباض ماهیچههای رودهی کودک را با دقت تحلیل میکند.
۸. آزمایش خون
ممکن است از کودک آزمایش خون نیز جهت بررسی احتمال ابتلا به بیماری تیروئید نیز گرفته شود.
درمان یبوست کودکان
با توجه به شرایط بیماری، ممکن است دکتر روشهای متفاوتی را برای درمان پیشنهاد دهد:
۱. مکملهای فیبر یا ملین
اگر رژیمغذایی فرزند شما بهاندازهی کافی حاوی فیبر نیست، تجویز مکملهای فیبر مانند متاموسیل (Metamucil) یا سیتریکل (Citrucel) میتواند کمککننده باشد. هرچند علاوهبر مصرف این مکملها لازم است کودک برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش خود، روزانه حداقل یک لیتر آب مصرف کند. میزان آب و مکمل موردنیاز هر کودک با توجه به سن و وزن متفاوت است، پس بهتر است از مصرف خودسرانهی دارو اجتناب و حتما با دکتر اطفال مشورت کنید.
شیاف گلیسیرین نیز میتواند در کودکانی که حاضر به قورت دادن قرص نیستند، کمککننده باشد. درمورد بهترین روش درمانی بهتر است با دکتر خود مشورت کنید تا با توجه به شرایط زندگی شما و کودکتان بهترین دارو را تجویز کند.
۲. استفاده از ملین یا تنقیه
اگر انباشت مدفوع موجب انسداد شود، ممکن است دکتر پیشنهاد دهد برای رفع انسداد از ملین یا تنقیه استفاده کنید. هرگز بدون تجویز و مشورت با پزشک از ملین و تنقیه استفاده نکنید.
۳. تنقیه در بیمارستان
ممکن است پزشک برای ادامهی روند درمان بیماری از شما بخواهد کودک مبتلا به یبوست مزمن و حاد را برای مدت کوتاهی در بیمارستان بستری کنید.
شیوهی زندگی و روشهای درمان خانگی یبوست کودکان
در اغلب موارد تغییرات کوچک در رژیمغذایی و سبک زندگی میتواند از بروز یبوست در اطفال پیشگیری کند:
۱. رژیمغذایی سرشار از فیبر
داشتن یک رژیمغذایی سرشار از فیبر میتواند موجب نرمی و دفع راحتتر مدفوع کودک شود. ازاینرو مصرف روزانه حداقل ۱۴ گرم فیبر که حدود ۱۰۰۰ کالری دارد، برای رژیمغذایی کودک پیشنهاد میشود.
در بچههای کوچکتر این میزان فیبر را میتوان تا ۲۰ گرم در روز افزایش داد. مقدار فیبر موردنیاز در دختران نوجوان و زنان ۲۹ گرم در روز است که این میزان در مردان جوان به حدود ۳۸ گرم در روز میرسد.
غذاهای حاوی فیبر شامل میوه، سبزی، حبوبات و غلات سبوسدار است. بهتر است میزان فیبر موردنیاز بدن را بهصورت کمکم وارد رژیمغذایی کودک کنید تا میزان گاز تولیدشده در دستگاه گوارش بهتدریج کم شود. این گاز معمولا در افرادی که رژیمغذایی فاقد فیبر دارند، تشکیل میشود و موجب نفخ و ناراحتی میشود.
۲. مصرف آب کافی
مصرف آب و مایعات باعث میشود کودک اجابت مزاج راحتتری داشته باشد. البته درمورد مصرف زیاد شیر محتاط باشید، زیرا مصرف زیاد شیر در برخی کودکان ممکن است باعث یبوست شود.
۳. صرف زمان کافی برای اجابت مزاج
از کودک بخواهید نیمساعت بعد از هر وعدهی غذایی بین پنج تا ۱۰ دقیقه برای اجابت مزاج زمان بگذارد. یک برنامهی منظم برای اجابت مزاج داشته باشید و اجازه ندهید تعطیلات و یا مسافرت باعث بههمخوردن این برنامه شود.
۴. حامی و پشتیبان کودک باشید
به تلاش کودک برای اجابت مزاج پاداش دهید؛ نه به نتیجهی کار. وقتی کودک برای اجابت مزاج تلاش میکند، سعی کنید با دادن یک هدیهی کوچک او را تشویق کنید. در اینجور مواقع میتواند یک کتاب خاص، یک برچسب خوشگل به او بدهید یا در بازی مورد علاقهاش شرکت کنید. هرگز کودک خود را بهخاطر عدم کنترل بر مدفوع و کثیفشدن لباسش تنبیه نکنید.
۵. روشهای جایگزین
علاوهبر تغییر در رژیمغذایی و سبک زندگی روشهای مفید و کارآمدی دیگری نیز وجود دارد که میتواند در درمان یبوست کودکان بسیار مؤثر باشد:
ماساژ کودک: ماساژ دادن آرام شکم کودک میتواند باعث کاهش تنش ماهیچههای مثانه و روده شود و درنتیجه عمل اجابت مزاج بهتر اتفاق میافتد.
اگر یبوست کودک بیش از دو هفته طول بکشد، بهتر است درمورد روشهای درمانی با دکتر مشورت کنید. ممکن است در مواقع لازم، دکتر، شما را به یک متخصص گوارش ارجاع دهد. با توجه به اینکه وقت ملاقات با دکتر کوتاه است، شاید بهتر باشد اطلاعات موردنیاز را قبل از مراجعه به دکتر با خود مرور کنید تا در مطب بتوانید اطلاعات کامل و دقیقی از شرایط بیمار و بیماری در اختیار پزشک قرار دهید.
کارهایی که قبل از ملاقات با پزشک بهتر است انجام بدهید
با محدودیتهای قبل از ملاقات با دکتر آشنا شوید. در هنگام گرفتن وقت از دکتر، حتما بپرسید آیا کار خاصی هست که قبل از رفتن انجام دهید؛ مثل اعمال یکسری محدودیتهای غذایی برای کودک.
نشانهها و علائم بیماری کودک را از قبل یادداشت کنید؛ حتی نشانههایی که فکر میکنید ممکن است به بیماری ربط نداشته باشد. بهترین کار برای فراموش نکردن نشانهها، یادداشت کردن آنهاست. زمان شروع یبوست و هر اتفاق مرتبط دیگر را روی برگهای بنویسید. دفعات، شکل ظاهری مدفوع و هر تغییر در اجابت مزاج کودک (تعداد دفعات، مقدار و محتویات) را یادداشت کنید. همچنین سعی کنید اطلاعات دقیقی درمورد مقدار و نوع غذا و مایعاتی که کودک مصرف میکند، به دکتر بدهید.
اطلاعات شخصی کودک را یادداشت کنید؛ اطلاعاتی درمورد استرسها و نگرانیهای اصلی و یا تغییرات اخیر زندگی کودک.
لیستی از داروهایی که کودک مصرف میکند، تهیه کنید. ویتامینها و مکملهایی احتمالی در رژیمغذایی کودک را از قلم نیندازید. اطلاعات کافی درمورد روشهای درمانی که تا الان برای رفع مشکل انجام دادهاید، در اختیار دکتر بگذارید تا بهتر بتواند برای ادامهی درمان به شما کمک کند.
سؤالاتی را که دوست دارید از دکتر کودکتان بپرسید، حتما یادداشت کنید.
چه سؤالاتی را باید از دکتر بپرسید؟
- در یبوست کودکان، یکسری سؤالات مهم است که پیشنهاد میکنیم حتما با دکتر خود در میان بگذارید:
- مهمترین علامت و نشانهی یبوست کودکان چیست؟
- دلایل ابتلا به یبوست چیست؟
- لازم است چه آزمایشاتی از کودک گرفته شود؟
- این شرایط ممکن است چقدر طول بکشد؟
- چه درمانی برای رفع مشکل پیشنهاد میکنید؟
- آیا لازم است در رژیمغذایی کودک تغییراتی بدهید؟
- آیا لازم است به متخصص مراجعه کنیم؟
- آیا درمان جایگزینی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
- آیا میتوان این مشکل را بدون دارو برطرف کرد؟
- بروشور یا جزوهای در مورد این بیماری وجود دارد که برای مطالعه پیشنهاد دهید؟ آیا سایت خاصی هست که اطلاعات پزشکی خوبی در این زمینه داشته باشد؟