مراقبت از پای دیابتی

اهداف آموزشی

مقدمه

بعد از مطالعه این راهنما قادر خواهید بود:

• اصول زندگی با دیابت را شرح دهید.
• عوارض پای دیابتی را بیان کنید.
• نکات لازم برای پیشگیری از بروز پای دیابتی را رعایت کنید.

 

حدود ۶۰ – ۷۰ درصد بیماران دیابتی به درجاتی از اختلال حس مبتلا میشوند که موجب بروز زخم پا م یشود. از خصوصیات زخم پای دیابتی عدم تناسب ظاهر زخم با عمق و ابعاد واقعی آن است زیرا به دلیل خونرسانی نامناسب و همین طور اختلال حس درد، زخم پای دیابتی به اعماق استخوان گسترش یافته و موجب توسعه عفونت مقاوم به درمان خواهد شد که در اغلب موارد نیاز به قطع عضو دارد.

اهمیت موضوع

بعد از مطالعه این راهنما قادر خواهید بود:

اصول زندگی با دیابت را شرح دهید.

عوارض پای دیابتی را بیان کنید.

نکات لازم برای پیشگیری از بروز پای دیابتی را رعایت کنید.

حدود ۶۰ – ۷۰ درصد بیماران دیابتی به درجاتی از اختلال حس مبتلا می‌شوند که موجب بروز زخم پا می‌شود. از خصوصیات زخم پای دیابتی عدم تناسب ظاهر زخم با عمق و ابعاد واقعی آن است زیرا به دلیل خونرسانی نامناسب و همین طور اختلال حس درد، زخم پای دیابتی به اعماق استخوان گسترش یافته و موجب توسعه عفونت مقاوم به درمان خواهد شد که در اغلب موارد نیاز به قطع عضو دارد.

یکی از بیماری های شایع در جامعه امروزی دیابت است که عوارض متعددی در اعضای حیاتی بدن از جمله قلب، چشم، عروق، کلیه و پا ایجاد می کند. آسیب اعصاب (نوروپاتی) یکی از اصلی ترین عوارض دیابت است که به چندین شکل خود را نشان می دهد، شای عترین شکل آن به صورت بی حسی، سوزن سوزن شدن و یا مورمور شدن در پاها است. البته گاهی به صورت از بین رفتن حس درد و حرارت و حس درک موقعیت پا ظاهر می‌شود. به دنبال بی حسی در پاها، زخم اتفاق می افتد که مهم ترین علت بستری بیماران دیابتی است. هرچند کنترل عوارض مربوط به زخم پا آسان است اما عدم دقت و سهل انگاری در مراقبت از پا منجر به بروز ضایعات جدی و جبران ناپذیری از جمله قطع عضو خواهد شد.

آگاهی بیماران و خانواده آنان در زمینه پیشگیری و مراقبت از پا و زخم پای دیابتی نقش بسیار مهم و ارزند های در اجتناب از ایجاد زخم پا و قطع عضو در بیماران مبتلا به دیابت دارد.

مبتلایان به دیابت چگونه باید زندگی کنند

دیابت یک درمان مادام العمر دارد و آن چیزی نیست به جز اصلاح شیوه زندگی.

شیوه زندگی مبتلایان به دیابت باید بر ۷ اصل زیر استوار شود:

رژیم غذایی مناسب:

برای کنترل قند خون خود باید غذا خوردن تان را کنترل و سعی کنید بدن تان را به آن عادت بدهید. هر روز به اندازه مشخص و در زمان های ثابت غذا بخورید. به این ترتیب، بدن شما عادت می کند، قند خون شما را به کمک دار وها کنترل کند. اما هرگز گرسنه نمانید، چون گرسنگی شدید، پرخوری را به دنبال دارد و پرخوری، کنترل قندخون را مختل م یکند.

ورزش یا پیاده روی منظم

ورزش یکی از پایه های درمان دیابت است. پیاده روی روزانه منظم )دست کم روزی ۳۰ دقیقه( می تواند بسیاری از عوارض دیابت را به تأخیر اندازد.

وزن

بیشتر مبتلایان به دیابت نوع دو، اضافه وزن دارند و به همین دلیل، کاهش وزن یکی از اصول درمانی این نوع دیابت به حساب می‌آید.

مصرف مرتب داروها

داروهای خود را بشناسید، نحوه مصرف آ نها را از پزشک خود یاد بگیرید و به اطرافیان خود هم یاد بدهید تا در مواقع لزوم به شما کمک کنند. داروها را روزانه در زما نهای ثابت و مشخص مصرف کنید، چون مصرف منظم و مرتب داروها باعث تنظیم قند خون شما می‌شود.

اندازه گیری قند خون

قندخون خود را مرتب کنترل کنید. آزمایش هموگلوبین ا ی وان سی ) HbA1C ( یک نوع آزمایش خون است که نشان میدهد وضعیت کنترل قند خون شما در یک ماه گذشته چطور بوده است. گلوکومترها هم وسایلی هستند که به کمک آن ها می توانید در هر ساعتی از روز قند خون خود را چک کنید.

آشنایی با عوارض بیماری

مشکلات کلیوی، قلبی، پای دیابتی و کاهش قند خون از رای جترین عوارض دیابت است. دانستن علایم این مشکلات، میتواند کمک کند بیماری خود را کنترل کنید. پیگیر بیمار ی و عوارض آن باشید و مراجعه مرتب به پزشک را فراموش نکنید؛ ب هخصوص در هنگام شک به بروز عوارض دیابت.

مراقبت از پاها

خیلی مراقب پاهای خود باشید چون خطر بروز زخم و عفونت در پای افراد مبتلا به دیابت کم نیست.

پای دیابتی

یکی از عوارض مهم دیابت، پای دیابتی نامیده می شود. در این بیماری ابتدا زخمی در انگشتان پا به وجود می آید ولی به علت اختلال در خون رسانی، نه تنها زخم خوب نمی شود، بلکه به تدریج بدتر می شود. درصورت عدم کنترل بیماری، عضو مبتلا دچار قانقاریا شده و برای جلوگیری از پیشرفت آن، اندام مبتلا باید قطع شود. مرحله اول بیماری یعنی به وجود آمدن زخم، اغلب ب هدلیل بی حسی و عدم درک درد،

فشار، گرما یا سرما است که ناشی از عوارض عصبی دیابت است. اما عدم بهبودی زخم به دلیل اختلال در عروق و خو نرسانی عضو مبتلا است.

دو عارضه پای دیابتی:

• بی حسی و کرختی پا
• عفونت و دیر بهبود یافتن زخم و جراحت های پا

توصیه های خودمراقبتی برای پیشگیری از بروز پای دیابتی

برای جلوگیری از به وجود آمدن پای دیابتی، توصیه های خودمراقبتی زیر را جدی بگیرید:

• هر روز بعد از فعالیت روزمره یا ورزش، پاهای خود را معاینه کنید و به دنبال زخم، قرمزی، تاول، خراشیدگی، تورم، تغییر رنگ، زخم، ترک خوردگی و ترشح اطراف ناخن باشید. برای این کار میتوانید از یک آینه کمک بگیرید یا از کسی دیگر بخواهید این کار را برای شما انجام دهد.

• هر روز بعد از فعالیت روزمره یا ورزش، پای خود را با آب ولرم و صابون معمولی بشویید. از صابون های قوی استفاده نکنید، چون این صابون ها ممکن است باعث آسیب پوست پای شما شوند. پاهای خود را خوب خشک کنید؛ به خصوص خشک بودن بین انگشتان پا خیلی مهم است، چون عفونت در جای مرطوب بیشتر به وجود می آید. قبل از شستشوی پاها، درجه حرارت آب را با آرنج خود یا دماسنج بررسی کنید.

• هنگام شستشوی پا، ضمن استفاده از آب با حرارت ملایم توجه داشته باشید که زمان این استحمام طولانی نشود. زیرا پوست پا بیش از اندازه نرم می شود و امکان کنده شدن آن وجود دارد. بعد از شستشو و استحمام، پوست دست و پای خود را با یک کرم یا روغن معمولی چرب کنید اما توجه داشته باشید بین انگشتان پای شما به هیچ وجه چرب نشود.
• پاهای شما به غیر از معاینه توسط خودتان، باید حداقل سالی دوبار توسط یک پزشک هم معاینه شود؛ تا هم اعصاب آن معاینه شوند، هم آسیب هایی که شما متوجه آنها نشده اید، تشخیص داده شود. ناخن های پا را کوتاه نگه دارید. در ضمن ناخن نباید از ته گرفت ه شود. درصورتی که دید شما مشکل دارد، شخص دیگری ناخن های شما را بگیرد. ناخن های پای تان را صاف بگیرید تا گوشه هایش در گوشت کنار ناخن فرو نرود. قبل از ناخن گرفتن همیشه انگشتان پای خود را در آب ولرم بگذارید تا ناخن های شما نرم شوند.
• جوراب های مناسب نخی یا کتانی بپوشید و روزانه آن ها را تعویض کنید. از پوشیدن جوراب های رفو شده یا پاره خودداری کنید.
• اگر دچار مشکلاتی مثل پینه، میخچه، قوزک اضافه، انحراف انگشت یا ناخن های فرورفته هستید، حتماً با پزشک خود برای برطرف کردن آن‌ها مشورت کنید و به هیچ وجه، خودتان با درمان های خانگی سعی در درمان آ نها نکنید.
• هر زخم، سوراخ، خراش، بریدگی یا دردی در پای خود را حتماً به پزشک اطلاع دهید.
• هرگز سیگار نکشید چون سیگار باعث کاهش گردش خون در انتهای اندام های شما می شود.
• مواد شیمیایی را برای برطرف کردن میخچه و پینه به کار نبرید و ازمحلو لهای ضدعفونی کننده قوی استفاده نکنید.
• همیشه کفش بپوشید؛ به خصوص اگر قدرت بینایی شما هم افت کرده و حس پاهای تان را از دست داده اید.
• از کفش راحت، پاشنه کوتاه و پنجه پهن استفاده کنید. از پوشیدن کفشهای تنگ و گشاد پرهیز کنید. جنس کفش باید چرمی باشد و خرید کفش در اواخر روز (زمانی که پاها بزرگ ترین اندازه را دارند) صورت گیرد.
• در فصل زمستان مطمئن شوید که کفشهای شما برای جوراب ضخیم به اندازه کافی جا دارند.
• قبل از پوشیدن کفش، داخل و کناره های آن را از نظر وجود مواردی چون جسم خارجی و سن گریزه بررسی کنید.

این جمله که «این کفش را بپوشید، بعداً جا باز م یکند » اگر هم در مورد بقیه درست باشد، درباره شما صادق نیست. کفش شما باید کاملاً متناسب با پای شما باشد، نه تنگ و نه گشاد؛ راحت. کفش تنگ قبل از آ نکه به جا بازکردن برسد، ممکن است باعث قطع شدن پای شما شود. هر ۴ تا ۶ ساعت کفش ها ی خود را برای استراحت پاهای تان درآورید.

• حتی در اتاق هم پابرهنه راه نروید. یک خار کوچک داخل فرش، تکه نان خشک شده و هر چیز دیگری می تواند، خیلی آسان باعث زخم شدن پای شما شود.
• از نزدیک کردن پای خود به آتش، بخاری، شوفاژ و هر وسیله گرمایی دیگر خودداری کنید.
• از کیسه آب گرم برای گرم کردن پاهای تان استفاده نکنید. در صورت سردی پاها، جوراب پوشیده، پاهای تان را در معرض حرارت مستقیم آتش یا بخاری قرار ندهید.
• بر روی سطوح داغ مانند شن های ساحل یا سیمان کنار استخر شنا با پای برهنه راه نروید. در صورت وجود یک ضایعه جدید (قرمزی، تورم، درد پا یا هرگونه زخم یا تاول ) فوری پزشک خود را آگاه کنید و تا زمان معاینه، پاهای خود را استراحت دهید. از پوشیدن بیش از یک جفت جوراب اجتناب کنید، این کار می تواند باعث ایجاد تاول در پای شما شود.
• اگر ناخن های شما خیلی ضخیم هستند یا رنگ آنها زرد یا سیاه شده، درباره نوع درمان با پزشک و یا پرستار مشورت کنید.
• در صورت وجود هرگونه تغییر شکل پا یا بدفرمی در انگشتان پا از کفش های مخصوص که توسط متخصص برای شما تجویز می شود، استفاده کنید.
• هنگام نشستن به مدت طولانی روی صندلی یا در حال درازکش، از قرار دادن ساق پاها روی همدیگر اجتناب کنید، زیرا این عمل موجب ایجاد فشار روی عروق خونی و اعصاب پاها شده و منجر به اختلال جریان خون در اندا مها می‌شود. موقع نشستن، پاها را بالا نگه دارید. گذاشتن زیرپایی در زیر پاها می تواند کمک کننده باشد.
• به خاطر داشته باشید که بیشترین قطع عضو ها با یک زخم ساده شروع می شود.

توصیه های خودمراقبتی طب ایرانی در کاهش مصرف قند

طب ایرانی در خصوص سبک زندگی سالم و پیشگیری و درمان بیماری ها، راهکارهای متعددی را ارایه می دهد، بدیهی است بررسی دقیق علت هر شکایت و انتخاب بهترین راه کار با بهره گیری از دستورهای طب رایج و طب ایرانی باید مدنظر قرار گیرد.

دیابت از دیدگاه طب ایرانی، مرضی است که بیمار در آن مدام تشنه است و آب می نوشد و سیراب نم یشود و به دنبال آن دایم نیاز به ادرار کردن دارد، دفع ادرار ارادی است و خروج ادرار بدون سوزش و ناراحتی بوده و ادرار خارج شده بی رنگ است

توجه به مزاج بیمار دیابتی به منظور تنظیم رژیم غذایی صحیح، بسیار مهم و ضروری است:

در بیماران گرم مزاج، مواد غذایی با طبیعت سرد مانند کدو، خرفه، جو و در بیماران سرد مزاج مواد غذایی با طبیعت گرم مانند سیر و شوید را می‌توان تجویز نمود. مواد غذایی با طبیعت معتدل یا گرم و تر را نیز م یتوان هم به بیماران سرد مزاج و هم به بیماران گرم مزاج توصیه نمود.

غذاهای غلیظ (دیر هضم) که باید بیماران دیابتی در مصرف این مواد پرهیز نمایند: باقلا خشک، جگر، مغز حیوانات، گوشت شتر، بز، گاو، سیراب شیردان، الویه، قارچ، غذاهای تهیه شده از آرد و نشاسته مانند رشته و ماکارونی، پنیر، برنج، بادمجان، کلم، سوسیس، کالباس، آش رشته، حلواهای دارای آرد و روغن و نشاسته، همبرگر، پیتزا، پنیر و خمیر پیتزا. مصرف بعضی از مواد غذایی که باعث تقویت بدن م یشوند مانند سیب، بادام، گوشت بره، گوشت جوجه مرغ، ماهی های کوچک، ماش، نخود و ادویه جات خوشبو باید در این بیماران با توجه به مزاج ایشان مورد توجه قرار گیرد.

درمان و پیشگیری دیابت از دیدگاه طب ایرانی:

هوا:

یکی از مواردی که م یتواند باعث بروز دیابت و تشدید آن شود آلودگی هوا است و بیماران دیابتی باید از قرار گرفتن در معرض هوای آلوده بپرهیزند.

همچنین استفاده از طبیعت و هوای سالم بسیار توصیه می‌شود.

خواب و بیداری:

داشتن خواب و بیداری در حد اعتدال توصیه م یشود. حدود ۶ تا ۸ ساعت استراحت نمایید (خواب شب بسیار مناسب است) پس از کم خوابی پرهیز کنید (خواب کمتر از ۶ ساعت نباشد).

ورزش:

بیماران مبتلا به دیابت باید از حرکات خسته کننده اجتناب نمایند. ورزش معتدل توصیه م یشود. از دیدگاه طب ایرانی ورزش معتدل ورزشی است که رنگ چهره را مایل به سرخی گرداند، فرد شروع به نفس نفس زدن و عرق کردن کند. هر وقت تنفس و تعریق زیاد شد، باید ورزش را به تدریج قطع نماید.

جماع:

اعتدال در جماع کردن، توصیه میشود از جماع زیاد و مکرر بپرهیزند. زیاد جماع کردن باعث خشکی و ضعف بدن می شود.

حالات روحی–روانی:

از دیدگاه طب ایرانی بیماران دیابتی باید از هیجان زیاد بپرهیزند. همچنین این بیماران باید از موقعیت هایی که باعث ایجاد خشم در آن ها می شود، پرهیز نمایند.

دفع مواد زاید:

بیماران دیابتی باید بیش از سایر افراد به رفع یبوست، اختلالات ادراری و قاعدگی دقت کنند. با تدابیر تغذیه ای ساده مانند مصرف روزانه یک قاشق غذاخوری خاکشیر در یک لیوان آب جوش، می توان به راحتی از یبوست پیشگیری کرد.