آمادگی خانوار در مقابل بلایا

اهداف آموزشی

بعد از مطالعه این راهنما قادر خواهید بود:

  • انواع مخاطرات را بیان کنید.
  • چگونگی مدیریت خطر بلایا را توضیح دهید.
  • راه کارهای کاهش آسیب پذیری در بلایا را بیان کنید.
  • انواع آسیب های ناشی از مخاطره را بیان کنید.
  • میزان آمادگی خانوار خود را در برابر بلایا بررسی کنید.

اهمیت مخاطرات طبیعی

جمهوری اسلامی ایران با مساحت  ۱،۶۴۸،۰۰۰ کیلومتر مربع و جمعیت بیش از ۸۰ میلیون نفر در جنوب غرب آسیا واقع شده است. در میان ۴۰ نوع مختلف از بلایای مشاهده شده در نقاط مختلف جهان، ۳۱ نوع در ایران شناسایی شده است. بلایای طبیعی عمده در ایران عبارتند از: زلزله، سیل، خشک سالی، رانش زمین، بیابان زایی، جنگل زدایی و توفان ایران در معرض انواع مخاطرات طبیعی و انسان ساخت قرار دارد.

در کشور، در هر سال به طور متوسط:

آمادگی خانوار در مقابل بلایا

  • ۲۵۰ مخاطره طبیعی روی می‌دهند.
  • ۳۰۰۰ نفر در اثر این مخاطرات کشته می‌شوند.
  • ۹۰۰۰ نفر دچار مصدومیت فیزیکی می‌شوند.

این در حالی است که:

۱/۵ میلیون نفر تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

افراد فقیر، معلولان، سالمندان، زنان باردار و کودکان، آسیب پذیرترین گرو هها در برابر بلایا هستند.

حدود ۹۷ درصد ساختمان های روستایی ایران در برابر زلزله مقاوم نیستند.

توسعه سریع شهرنشینی باعث شده تا بسیاری از ساکنین روستاها در حاشیه شهرهای بزرگ ساکن شوند که از مقاومت و آمادگی لازم برای بلایا برخوردار نیستند.

در توسعه شهرهای کشور مبانی کاهش خطر بلایا به درستی رعایت نمی شوند. آمادگی خانوارهای ایرانی در برابر بلایا، به طور متوسط، تنها ۸ درصد است. با درنظرگرفتن این موارد، ضروری است خانوارها برای مقابله با هرگونه مخاطره آماده باشند.

تعاریف:

آمادگی خانوار در مقابل بلایا

مخاطره چیست؟

مخاطره اتفاق فیزیکی یا پدیده ای است که می تواند بالقوه خسارت زا باشد (البته نه الزاماً!). این خسارت می تواند جانی، مالی یا عملکردی باشد. مخاطرات به انواع زیر تقسیم می شوند:

۱ مخاطرات طبیعی که به سه دسته زیر تقسیم م یشوند:

با منشاء زمینی مانند زلزله، آتشفشان، سونامی با منشاء آ بو هوایی مانند سیل، توفان، خشکسالی، رانش زمین با منشاء زیستی مانند همه گیری گسترده بیماری‌ها (وبا، آنفلوآنزا و …)

۲ مخاطرات انسان ساخت: که منشاء آنها فعالیت های بشر است و می تواند عمدی یا غیرعمدی باشد، مانند آلودگی های صنعتی، انتشار مواد هسته ای و رادیواکتیو، زباله های سمی، شکستن سدها، حوادث حمل و نقل، حوادث صنعتی، انفجار و آتش سوزی.

آسیب پذیری چیست؟

آسیب پذیری همان شرایطی است که باعث م یشود ما در اثر یک مخاطره آسیب ببینیم. مثال: زلزله خود به خود بد نیست، بلکه عدم آمادگی و مقاوم نبودن ساختمان ها آن را خطرناک میکند.

در چهار زمینه زیر م یتوانیم آسی بپذیر باشیم:

  1.  آسیب پذیری سازه‌ای: مثل مقاوم نبودن دیوارها، سقف ها و ستون ها
  2.  آسیب پذیری غیرسازه ای: مثل محکم نبودن کمد به دیوار، فرسوده بودن سیم های برق، بسته بودن مسیرهای خروج اضطراری و غیره
  3.  آسیب پذیری فردی: مثل سالمند بودن، بارداری، کودک بودن، معلولیت و بیماری
  4.  آسیب پذیری عملکردی: مثل نداشتن برنامه تخلیه، نداشتن کیف اضطراری و غیره

ظرفیت چیست؟

ظرفیت عبارت از عوامل مثبتی است که توانایی ما را برای مقابله با مخاطرات افزایش میدهند. مثل داشتن اطلاعات کافی، وجود کیف اضطراری در خانه و …

خطر چیست؟

آمادگی خانوار در مقابل بلایا

هر چقدر احتمال وقوع یا مواجهه با یک مخاطره و شدت آن و همچنین آسیب پذیری ما بیشتر بوده و آمادگی مان کمتر باشد، احتمال اینکه کشته یا مجروح شویم و یا اموال مان آسیب ببیند، بیشتر است. در این صورت می گوییم ما با خطر بالایی مواجه هستیم مدیریت خطر بلایا افراد مختلف برای مدیریت خطر بلایا نظرات مختلفی دارند. برخی معتقدند که تمام کارها را باید دولت انجام دهد، برخی معتقدند که تمام کارها به عهده مردم است و گروهی هم معتقدند که مردم و دولت باید با همکاری هم اقدامات ایمن سازی و کاهش خطر را انجام دهند. تجربه دنیا چه در کشورهای توسعه یافته مثل کانادا، انگلستان و … و چه در کشورهای در حال توسعه مثل کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی بیان م یکند که مردم نقش بسیار مهمی در مدیریت و کاهش خطر بلایا دارند.

چرا مردم؟

مردم هر محله، بهتر از هر کسی محله خود را می شناسند. هر کس خانه خود را بهتر از دیگران می‌شناسد.مردم اولین کسانی هستند که در صورت وقوع حادثه، به اعضای خانواده و همسایگان خود کمک می‌کنند.

نکته: بسیار مهم است که اقدامات مردمی همسو با قوانین کشور انجام گیرد.

مثال: بسیار مهم است که مردم اقدام به مقاو مسازی خانه ها یشان بکنند.

ولی اینکار باید مطابق با قوانین شهرداری انجام شود وگرنه، بیشتر منجر به هرج و مرج خواهد شد.

جلسه برنامه ریزی خانوار در برابر بلایا:

کلیه اعضای هر خانوار باید حداقل یکبار در سال (ترجیحا هر ۳ ماه یکبار) دور هم جمع شوند و درباره مسایل زیر بحث و گفتگو کنند:

۱ چه مخاطراتی خانوار را تهدید م یکند؟

۲ مه مترین این مخاطرات کدامند؟

۳ خانواده چه را ه حلهایی را باید مورد توجه قرار دهد تا برای مدیریت این مخاطرات آماده باشد؟

دقت کنید که در این جلسه، باید تمام اعضای خانوار حضور داشته باشند، شامل پدر، مادر، فرزندان، پدربزرگ و مادربزرگ و هر کس دیگری که با آن خانواده زندگی میکند.

رسم نقشه خطر:

رسم نقشه خطر، روش آموزشی است که در کشورهای مختلف از جمله ژاپن و همچنین کشور خودمان در استا نهای گلستان، کرمان و تهران بسیار موثر بوده است. در این روش، شما مشارکت تمام خانواده را جلب میکنید و خانواده شرایط خطر خود را با تصویر میبیند. ضمنا در اطراف نقشه، به خانواده موارد مهم را یادآوری میکنید. برای رسم نقشه میتوانید مراحل زیر را طی کنید:

  • تصور کنید خانه را از بالا، بدون سقف می‌بینید:
  • دیوار دور خانه
  • در ورودی
  • دیوارهای آشپزخانه، اتا قها، هال، سرویس و …
  • نقاط خطر با ضربدر (×) قرمز (نقاط خطر جاهایی است که احتمال سقوطاشیا و شکستن شیشه و … وجود دارد).
  • نقاط امن برای پناه گرفتن با بعلاوه (+) سبز نقاط امن مانند چارچوب
  • درهای محکم، گوشه های اتاق و کنار ستو نها و …( سعی کنید نقاط خطر را برطرف کنید و آ نها را تبدیل به بعلاوه (+) آبی کنید.
نقشه منطقه/محله:

آمادگی خانوار در مقابل بلایا

به ترتیب رسم کنید:

محدوده منطقه/محله مناطق مهم منطقه/محله (مدرسه، مسجد، پل و غیره) با بعلاوه (+) مشکی خانه خودتان با ضربدر ( ×) آبی مسیر سیل با فلش () قرمز

مناطق امن با دایره (O) سبز مسیر فرار با فلش () آبی

ارزیابی خطر ساز های:

مهمترین عامل مرگ در بلایای طبیعی در ایران، خراب شدن ساختما نهای غیرمقاوم است. سازه هر منزل عبارت است از دیوارها، سقفها و ستونها. لازم است مقاومت سازه هر منزل در برابر مخاطرات مهم )به خصوص زلزله، سیل و توفان( توسط یک فرد متخصص بررسی شود. توصیه میشود این کار سالانه تکرار شود. در صورتی که به نظر یک متخصص، منزل شما از مقاومت لازم برخوردار نیست، اقدام به مقاو مسازی آن کنید. البته بهتر است در زمان خرید یا ساخت یک منزل معیارهای مقاومت در برابر بلایا به دقت سوال و رعایت شود. لازم است که هر خانوار با موارد زیر آشنا باشد و آن را از آژانس مسکن، سازنده و یا مهندس مربوطه سوال کند: استاندارد ساخت ساختما نها در خصوص زلزله به آیین نامه ۲۸۰۰ معروف است.

در خصوص سیل، لازم است که ساختمان در حریم رودخانه ها ساخته نشود و در مناطق سیلخیز با محاسبه اینکه در صورت وقوع سیل، سطح آب به چه میزان بالا خواهد آمد، ارتفاع ساختمان از زمین محاسبه میشود. درخصوص توفان، بسته به پیشبینی سرعت باد، مقاومت مورد نیاز سازه توسط مهندسین تعیین میشود.

نکته: خرید یا ساخت منازل مقاوم در برابر بلایا، بهترین و به صرفه ترین راه در

مقایسه با مقاوم سازی منازل می باشد، لذا با آگاه سازی خانوار ها و افزایش تقاضای خرید یا ساخت منزل ایمن، این امر به یک نیاز و مطالبه عمومی تبدیل شده و به تدریج، ظرفیت سازی لازم و ترویج فرهنگ خرید یا ساخت خانه ایمن ، اتفاق خواهد افتاد.

ارزیابی خطر غیرسازه‌ای:

علاوه بر خراب شدن ساختما نهای غیر مقاوم، عوامل غیرساز ه ای هم باعث مرگ و مصدومیت ناشی از بلایای طبیعی در ایران میشوند. عوامل غیرساز ه ای در یک منزل عبارتند از هر بخشی غیر از سقف، دیوار و ستون؛ به عبارت دیگر تمام لوازم منزل، اشیای دکوری، شیشه ها، درها، تاسیسات آب، برق و گاز و غیره در گروه عوامل غیرساز ه ای قرار میگیرند. هر عامل غیرساز ه ای میتواند در صورت جابه جا شدن، پرتاب شدن، شکستن یا مسدود کردن مسیرهای خروج منجر به مرگ یا مصدومیت شود. پس لازم است هر خانوار عوامل غیرساز ه ای که ممکن است در اثر مثلا یک زلزله جابه جا یا پرتاب شود، بشکند یا مسیر خروج را مسدود کند، شناسایی و برای رفع آن بکوشد را هکارهای کاهش آسیب پذیری غیرساز ه ای عبارتند از:

۱ حذف عامل: مثلاً حذف یک شی دکوری غیر ضروری

۲ جابه جا کردن عامل: مثلاً جا به جا کردن یک گلدان یا شی سنگین از بالای کمد، قرار دادن اشیای سنگین و خطرناک در طبقات پایینی کابینت ها، برداشتن تخت بچه از کنار یک شیشه بزرگ

۳ محکم کردن عامل در جای خود: مثلاً محکم کردن کمدها یا بوفه دکوری به دیوار، نصب قفل به در کابینت ها، لمینت کردن شیشه‌ها

۴ تغییر شکل عامل: مثلاً تغییر درها به گونه ای که همواره به بیرون باز شوند. (گیرکردن در پشت در بسته، باعث مرگ و زیر آوار ماندن بسیاری از هموطنان عزیزمان شده است.)

۵ نصب سامانه های هشدار اولیه: مانند نصب هشداردهنده های دود آتش در منزل و اطلاع داشتن خانوار در برنامه هشدار اولیه مخاطرات مهم آب و هوایی مانند سیل و توفان

۶ تعمیر تأسیسات: مثلاً با بررسی فرسودگی سیم های برق، لوله ها و شیرهای گاز و تعمیر آنها

توجه: معمولاً کاهش آسیب پذیری عوامل غیرسازه ای کم یا بدون هزینه است و به مقدار زیادی از مرگ و صدمات می کاهد.

کیف اضطراری خانواده:

هر خانوار باید دارای یک کیف اضطراری در منزل و ترجیحا یک کیف اضطراری در صندوق عقب ماشین باشد. دقت کنید در صورت باران و سیل، کیفی را انتخاب کرده باشید که ضدآب باشد (حتی یک کیسه نایلونی محکم) تا محتویات آن خیس نشود. باید جای مشخصی برای کیف اضطراری خانواده در نظر گرفته شود و همه افراد خانوار از وجود آن باخبر باشند. کیف اضطراری خانواده باید دارای این اقلام باشد:

جعبه کمکهای اولیه، چراغ قوه با باتری اضافه، رادیو با باتری اضافه، پول، مدارک مهم (شناسنامه، اسناد زمین، …)، شمار ه تلفنهای ضروری، دستکش لاستیکی، لباس ضدآب، مواد غذایی خشک/ کنسرو، کنسرو بازکن، وسایلی مانند چاقو، طناب و …، آب، وسایل ویژه نوزادان /سالمندان/ بیماران، وسایل زنان (نوار بهداشتی، قرص ضد بارداری)، لباس (گرم، زیر، …)، چند جفت کفش محکم و بادوام و آنچه که برای فرد عزیز است.

نکته: تهیه کیف اضطراری با وجود هزینه اندک آن، می تواند برای ساعات اولیه پس از وقوع حادثه، جان شما و عزیزانتان را تا زمان رسیدن تیم های امدادی حفظ کند.

برنامه ارتباطی خانواده در شرایط اضطراری و بلایا: لازم است هر خانواده برنامه ارتباطی خود را برای شرایط اضطراری و بلایا تعریف و تمرین کند. معمولا را هکارهای زیر توصیه میشوند:

۱ همه افراد خانواده باید شماره تلفن یکی از بستگان قابل اطمینان در سایر نقاط شهر یا شهرهای دیگر را از حفظ بدانند.

۲ محل تجمع خانواده بعد از وقوع یک حادثه باید از قبل تعیین شود تا در صورت خراب شدن منزل و گم شدن افراد، در نهایت در ی کجا بتوانند همدیگر را پیدا کنند؛ مثلا یک میدان، مسجد محل و غیره.

۳ تعیین محلی که اعضای خانواده بتوانند برای یکدیگر پیغام بگذارند و آن را روی دیوار یا درختی نصب کنند تا بتوانند از اوضاع هم با خبر شوند برنامه تخلیه منزل در شرایط اضطراری:

در هر خانواده باید برنامه تخلیه در شرایط اضطراری تعریف و توسط افراد خانوار تمرین شود. تخلیه منزل در موارد زیر صورت میگیرد:

۱ پس از وقوع یک زلزله (البته بعد از اطمینان از تمام شدن لرز شهای آن). در هنگام وقوع زلزله فقط باید در نقاط امن ساختمان پناه بگیرید. مگر در منازل یک طبقه ای که مطمئن هستید بلافاصله وارد حیاط میشوید

۲ قبل از وقوع سیل یا توفان بر اساس هشدار رسانه ها و مسوولین در برنامه تخلیه موارد زیر باید مدنظر باشند:

۱ از قبل محلی را برای جمع شدن خانواده مشخص کنید. در خصوص سیل، یک منطقه مرتفع را مشخص کنید.

۲ با آرامش خارج شوید.

۳ قبل از خروج، کیف اضطراری خود را بردارید.

۴ به افراد آسیب پذیر شامل افراد بیمار، زنان تازه زایمان کرده/ زنان باردار، کودکان، …( کمک کنید.

۵ شیر گاز را ببندید.

۶ کنتور برق را قطع کنید.

۷ در را پشت سر خود قفل کنید برنامه کمک به اعضای آسیب پذیر خانواده: در هر خانواده باید افراد آسیب پذیر در برابر بلایا تعیین و برای کمک به آنها برنامه ریزی شود. مثا لهای زیر برخی از رو شهای کمک به این افراد هستند:

۱ تعیین یک فرد به ازای هر فرد آسیب پذیر برای کمک به وی در زمان تخلیه اضطراری

۲ ذخیر ه سازی و برداشتن داروهای مورد نیاز افراد بیمار

« ۳ جابه جا کردن افراد بستری از مجاورت عوامل غیرساز ه ای خطرناک منزل مثلا جابه جا کردن تخت یک بیمار بستری از مجاورت کمد سنگین یا شیشه ای » فهرست اعضای آسیب پذیر خانواده

۱ افراد دارای بیماری مهم

۲ افراد دارای سابقه بستری اخیر

۳ زنان تازه زایمان کرده

۴ افراد معلول (جسمی یا روانی)

۵ کودکان

۶ زنان

۷ سالمندان

آزمون آمادگی در برابر بلایا

لطفا به سوالات زیر پاسخ دهید تا میزان آمادگی خود را برای بلایا بدانید:

جمع امتیاز (به هر پاسخ بله، امتیاز «۱» و به هر پاسخ خیر، امتیاز »۰« بدهید و سپس امتیاز خود را با هم جمع کنید.)

ردیف سوال راهنما امتیاز
۱ آیا طی یک سال گذشته

در خانواده شما جلسه

برنامه ریزی برای مقابله با

بلایا انجام شده است؟

منظور از بلایا مانند زلزله، سیل، آتشسوزی و غیره

است. جلسه خانوار عبارت است از جلسه ای که تمام

اعضای خانواده شامل والدین، فرزندان، پدر و مادر بزرگ

و … دور هم جمع شده و در مورد مقابله با بلایا با هم

صحبت کنند

۲ آیا خانواده شما نقشه خطر

بلایای مهم را رسم کرده

است؟

نقشه خطر عبارت است از نقش های که مح لهای امن و یا

پرخطر منزل و یا محله سکونت شما را در صورت وقوع

بلایایی مانند زلزله یا سیل مشخص میک‌ند

۳ آیا مقاومت ساختمان منزل

شما در برابر زلزله طی یکسال

گذشته توسط یک فرد

متخصص ارزیابی شده است؟

منظور از فرد متخصص، فردی است که حداقل دارای

مدرک مهندسی ساختمان و دارای اطلاعات کافی در

خصوص مقاومت ساختمان در برابر بلایا باشد. (ساختمان

یا سازه عبارت است از: دیوارها، سقف و ستون)

۴ آیا در صورت مقاوم نبودن

ساختمان منز لتان در

برابر زلزله، اقدامی را برای

مقاو م سازی آن انجام

داد ه اید؟

مقاوم سازی ساختمان شامل اقداماتی است که توسط

حضور فرد متخصص و با استفاده از رو شهای فنی برای

افزایش ایمنی ساز ه ای انجام میشود

۵ آیا طی یکسال گذشته

آسیب پذیری عوامل

غیرساز ه ای محل سکونت

خود را برای زلزله ارزیابی

کرد ه اید؟

عوامل غیرسازه ای عبارتند از تاسیسات )آب، برق و

گاز(، لوازم منزل و دکوری، شیشه ها و غیره. این ارزیابی

م یتواند توسط خانوار انجام شود.

البته بهتر است که از یک فرد متخصص کمک

گرفته شود.

۶ آیا طی یکسال گذشته

اقدامی را برای کاهش

آسیب پذیری عوامل

غیرساز ه ای منزل خود انجام

داد ه اید؟

منظور اقداماتی است که عوامل غیرساز ه ای منزل شما

را در برابر پرت شدن، شکستن و آسیب دیدن حفظ

میکند. این اقدامات عبارتند از جابه جا کردن، حذف

کردن و یا ثابت کردن عوامل غیرساز ه ای

 

 

 

 

آیا در خانواده شما کیف

شرایط اضطراری و بلایا

وجود دارد؟

 

کیف اضطراری کیفی است که در زمان وقوع مخاطره و

در هنگام تخلیه منزل در دسترس بوده و توسط اعضای

خانواده برداشته می شود. محتویات آن عبارت است از:

جعبه کم کهای اولیه، پول، مدارک مهم )شناسنامه،

اسناد زمین، …(، مواد غذایی خشک / کنسرو، چراغ قوه

با باتری اضافه، رادیو با باتری اضافه و …

آیا خانواده شما برای شرایط

اضطراری و بلایا، دارای برنامه

ارتباطی است؟

برنامه ارتباطی برنامه ای است که اعضای خانواده باید

قبل از مخاطره به آن فکر کنند. به عنوان مثال باید

محلی را برای ملاقات اعضای خانواده بعد از حادثه

تعیین کنند و همچنین آدرس و تلفن یکی از اقوام در

شهر دیگر را برای این موضوع مشخص کنند

آیا خانواده شما برای شرایط

اضطراری و بلایا برنامه تخلیه

دارد؟

منظور از برنامه تخلیه، برنام های است که خانواده از قبل

از وقوع مخاطره مسیرهای امن خروج در شرایط اضطرار

را تعیین کنند و در زمان وقوع، بلافاصله از آن مسیر

استفاده کنند

آیا در خانواده شما

برای کمک به گرو ههای

آسیب پذیر در شرایط

اضطراری و بلایا برنامه

خاصی وجود دارد؟

منظور از گرو ههای آسیب پذیر: زنان، کودکان، سالمندان

و بیماران و … هستند. در هر خانواده باید فرد یا افرادی

تعیین شوند تا در زمان وقوع مخاطره مسوولیت مراقبت

)خروج اضطراری، توجه به لوازم و ملزومات آنها و …( این

افراد را به عهده بگیرند

آیا اعضای خانواده شما با

هشدارهای اولیه مخاطرات

مهم منطقه مانند سیل،

توفان و غیره آشنا هستند؟

منظور از هشدارهای اولیه مخاطرات این است که

خانواده باید از حوادثی که آنها و محله آنها را تهدید

میکند، آگاه باشند. این هشدارها میتواند به شکل

صوتی )آژیر و …( یا دیداری یا اخبار صدا و سیما باشند

آیا وسایل اطفای حریق آماده

در منزل شما وجود دارد؟

منظور از آماده، وجود حداقل یک کپسول آتشنشانی

شارژ شده است که اعضای خانواده روش استفاده از آن

را میدانند.

آیا حداقل یکی از اعضای

خانوار شما طی یکسال

گذشته برای کمکهای اولیه

پزشکی آموزش دیده است؟

کمکهای اولیه عبارت است از آموزش نحوه احیا، کنترل

خونریزی، بازکردن را ههای هوایی و حمل مصدومین و

… . چنانچه از آموزش، بیش ازیک سال گذشته باشد،

امتیاز صفر منظور خواهد شد.

آیا خانواده شما در برنامه های

مدیریت بلایا در محله خود

مشارکت دارد؟

منظور این است که در صورت وجود گرو ههایی در محله

که در خصوص مقابله با حوادث و بلایا فعالیت دارند

)مانند شهردار یها، مساجد و …( آنها را شناخته و در

برنامه آنها مشارکت فعال داشته باشد

آیا طی یکسال گذشته،

خانواده شما تمرین شرایط

اضطراری و بلایا را انجام

داده است؟

منظور از تمرین، شبیه سازی وقوع یک مخاطره است که

خانواده باید در آن، اقدامات مناسب بر اساس آموز شها

را انجام دهد. این اقدامات عبارتند از پناه گیری در محل

امن، تخلیه اضطراری، کمک به افراد آسیب پذیر و …

اکنون جمع امتیازات خود را در عدد شش و هفت دهم ( ۷/ ۶) ضرب کنید. میزان آمادگی شما برای بلایا به دست می آید. (امتیاز کامل ۱۰۰ است.)

سوال: حال با این امتیاز آیا برای مقابله با بلایا به اندازه کافی آماد ه‌اید!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

دکمه بازگشت به بالا