درمان آفت دهانی و تبخال با اسانس گیاه مُورد
در این مقاله میخوانید
- آفت دهانی و علل بروز آن:
- چه عواملی باعث پیدایش آفت دهان میشوند؟
- تبخال:
- شایعترین محل درگیری تبخال
- عوامل ایجاد کننده تبخال کدامند؟
- آفت را با تبخال اشتباه نگیریم!
- چه موقع لازم است برای درمان تبخال به پزشک مراجعه شود ؟
- گیاه مُورد:
- محل رویش آن در ایران:
- خواص درمانی و ضد میکروبی گیاه مورد:
- خواص ضد میکروبی
- محلول موضعی میرتکس (Myrtex)
آفت دهانی و علل بروز آن:
آفت دهان زخم های ملتهب کوچک و عمیق در دهان است که بعضی اوقات خوردن و آشامیدن را سخت و دردناک میکند. عناوین زخمهای کوچک راجعه آفتی و نیز استوماتیت آفتی راجعه نیز برای این زخمها به کار میرود. آفت دهان در زمره شایعترین ضایعات دهانی است و بصورت یک یا چند زخم محدود به مخاط دهان که دردناک و عود کننده است تظاهر میکند. اوج شیوع فصلی آفت دهان در زمستان و بهار است و تقریباً ۲۰ درصد از کل جمعیت در هر مقطع زمانی به این بیماری مبتلا میباشند.
آفتهای دهانی به دو نوع تقسیم میشوند. اولین نوع آن، آفت دهان ساده نامیده میشود، که ۳ تا ۴ بار در سال رخ داده و هر بار نهایتاً تا ۱ هفته باقی میماند. نوع دوم آن، آفت دهان پیچیده است. این نوع آفت دهان غیرمعمولتر میباشد و بیشتر در افرادی که قبلاً به این بیماری مبتلا بودهاند رخ میدهد. درد و اذیت این زخمها متفاوت است و از اندک تا بسیار دردناک میتواند باشد که در اینصورت زندگی عادی فرد بیمار را مختل مینماید.
التهاب مخاط دهان ممکن است ناشی از هر یک از بیماریهای متعدد دهانی باشد و یا ممکن است از علایم همراه سایر بیماریها باشد. مکانیسم دقیق ایجاد آفت هنوز به درستی روشن نیست. ولی به نظر میرسد واکنشهای ایمنی بدن بیمار در ایجاد آن دخیل باشد. زخمهای آفتی وقتی ایجاد میشوند که به دلایل نامشخصی، سیستم ایمنی فرد بیمار وجود یک مولکول ناشناخته را اعلام میدارد. حضور این مولکولها باعث حمله سلولهای دفاعی بدن (لنفوسیتها) خواهد شد (همانند حمله همین سلولها به عضو پیوند شده به بیمار). نتیجه این فرآیند پیدایش زخمهای آفتی میباشد.
چه عواملی باعث پیدایش آفت دهان میشوند؟
عوامل مختلفی باعث پیدایش زخمهای آفتی میشوند. هر یک یا ترکیبی از این موارد میتواند در پیدایش زخمهای آفتی نقش داشته باشد:
۱ – استرسهای روحی روانی(مثلاًافزایش زخمهای آفتی نزدیک امتحانات دانشجویان
۲ – کمبودهای ویتامینی (مثلاً کمبود ویتامینهای B۱ , B۲ , B۶ , C)
۳ – کمبود سایر مواد تغذیهای: مثل کمبود روی, اسید فولیک, آهن, کلسیم, سلنیم
۴ – آلرژی (حساسیت): مثلاً حساسیتهای غذایی(مثل آلرژی به گلوتن و یا میوههائی مثل لیمو, پرتقال, سیب, گوجهفرنگی و یا توتفرنگی, پنیر و سایر لبنیات, شکلات, گردو) و یا افزودنیهای خوراکی (مثل سینامون آلدئید و یا بنزوئیک اسید) و یا سایر مواد مثل آدامس, مواد دندانپزشکی, داروها و غیره
۵ – تغییرات هورمونی: مثلاً افزایش زخمهای آفتی در خانمها در زمان عادت ماهیانه و یا کاهش زخمهای آفتی در دوران بارداری
۶ – مسائل ژنتیکی: شیوع بیشتر آفت در فرزندان بیماران مبتلا در مقایسه با افراد سالم
۷ – عوامل عفونی
۸ – شرایط پزشکی خاص و بیماریهای مشخص مثل اختلال عمل نوتروفیلی, بیماری بهجت, بیماری التهابی روده, بیماری سیلیاک و کراون و بیماران مبتلا به ایدز
۹ – خمیر دندانها یا دهانشویههای حاوی سدیم لوریل سولفات (SLS)
۱۰- تروما یا آسیب به مخاط دهان (مثلاً تحریک مخاط در اثر یک دندان تیز یا بعضی غذاها و داروها (مثل داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی, بتابلاکرها) و داروهای شیمی درمانی که همگی ارتباطی با بروز آفتهای دهان دارند.
تبخال:
تبخال نوعی عفونت ویروسی است که به آن هرپس سیمپلکس هم میگویند. این ویروس باعث ایجاد تاولهای ریز و التهاب در برخی نقاط بدن از جمله لبها و اطراف آن میشود. منابع علمی میگویند که حدود دو سوم انسانها به ویروس تبخال آلوده میشوند. تبخال در برخی افراد هیچگاه مشاهده نمیشود ولی اگر فردی برای بار اول دچار آن شد ویروس بیماری همیشه در سلول های عصبی وی باقی مانده و هنگام ضعف سیستم دفاعی بدن مجدداً بروز مینماید. برخلاف تصور عامّه، سرماخوردگی عامل ایجاد تبخال نیست. تبخال به دلیل ویروسی به نام هرپس سیمپلکس به وجود میآید.
این ویروس از طریق تماس با ضایعه تبخال و یا ترشحات بدن فرد آلوده به ویروس قابل انتقال به سایر افراد است. معمولا اولین برخورد با ویروس همراه با بیماری سیستمیک و تب میباشد اما پس از بهبود، این ویروس برای همیشه در سلول های عصبی پنهان شده و هیچگاه کاملا درمان نمیشود. به عقیده دانشمندان وجود یک عامل ژنی در ایجاد حساسیت به تبخال در افراد یا مقاومت به آن دخالت دارد.
شایعترین محل درگیری تبخال
شایعترین محل درگیری تبخال در لبها و اطراف دهان است اما تبخال میتواند در سایر نقاط بدن ازجمله ناحیه ژنیتال و چشم نیز مشاهده شود. معمولاً در اولین ابتلای فرد به تبخال، مدت زمان طولانیتری فرد درگیر ضایعات تبخال میشود. مثلا حدوداً ۲ هفته زمان لازم است تا ضایعات بهبود یابند ولی در دفعات بعدی این مدت زمان به حدود یک هفته و یا کمتر نیز میرسد. هر چند که تاکنون هیچ روش درمان قطعی و همیشگی برای تبخال تعریف نشده است، اما داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک، برای کنترل علائم و کوتاه کردن طول دوره بیماری در داروخانه ها یافت میشوند.
داروها به صورت محلول، پماد، کرم و ژل موجود بوده و عوارض ناشی از تبخال مانند درد و سوزش و خارش را کاهش میدهند. علاوه بر اینها استفاده از کمپرس یخ نیز در تسریع روند بهبود ضایعات و کاهش عوارض و درد ناشی از آنها میتواند موثر باشد .
عوامل ایجاد کننده تبخال کدامند؟
همانگونه که ذکر شد پس از اولین مواجهه فرد با ویروس هرپس سیمپلکس این ویروس برای همیشه در سلول های عصبی فرد پنهان میشود. برخی عوامل باعث تحریک این ویروس شده و منجر به ایجاد مجدد تبخال میشوند. این عوامل متفاوت هستند و از تابش زیاد نور خورشید گرفته تا عواملی نظیر تب، استرس و قاعدگی در زنان را شامل میشود.
برخی افراد ممکن است سالانه یک یا دو بار تبخال بزنند اما برخی دیگر ممکن است حتی هر ماه نیز دچار تبخال شوند.
آفت را با تبخال اشتباه نگیریم!
تبخال اغلب روی لبها ایجاد میشود اما آفت در داخل دهان بوجود میآید. آفت هیچ ارتباطی با ویروس هرپس سیمپلکس نداشته و مُسری نیست.
هنوز علت اصلی بروز آفت کاملا مشخص نیست. آفت معمولا به طور ناگهانی ایجاد می شود اما تبخال اغلب علائم اولیه و پیش از ایجاد ضایعه نیز دارد. یعنی اغلب اوقات پوست ناحیه ابتلا به تبخال، قبل از بروز ضایعه حالت سوزش، درد و حتی قرمزی دارد و سپس تاولهای تازه در آن ناحیه ایجاد میشود که به مرور خشک شده و ممکن است دچار عفونت ثانویه نیز شوند. معمولا تبخال از نظر ظاهری چندین مرحله را تا بهبودی کامل طی میکند.
چه موقع لازم است برای درمان تبخال به پزشک مراجعه شود ؟
در صورت ابتلا به تبخال چنانچه هر کدام از موارد زیر وجود داشته باشد لازم است که به پزشک مراجعه شود:
- افرادی که دارایسیستم ایمنی ضعیف می باشند .
- تبخالی که ضایعات آن با گذشت دو هفته هنوز بهبود نیافته باشد.
- ایجاد علائم شدید بیماری
- ایجاد ضایعات چشمی
- افرادی که در فواصل کوتاه دچار ضایعات تبخال می شوند.
گیاه مُورد:
مورد یا مورت با نام علمی communis Myrtus نام یک جنس گیاهی از تیره موردیان (میرتاسه) است. در آیین زرتشت، مورد گیاهی مقدس و نماد اهورا مزدا به شمار میرود. در استان فارس این گیاه را جمعآوری میکنند و در زیر فرشهای اتاق عروس و داماد میگذارند تا بوی خوش آن در حجله گاه منتشر شود.
این گیاه، درختچه یا بوتهای همیشه سبز است که بلندی آن تا ۵ متر هم میرسد. برگهای آن بیضی نوک تیز، متقابل و معطر حدود ۳ تا ۵ سانتیمتر طول داشته و بسیار خوشبو است. گلبرگهای آن سفید و میوه توپی شکل آن به اندازه نخود و آبی رنگ مایل به سیاه با طعم گس و رزینی و دارای دانه های متعدد میباشد. برگ، میوه و گلهای روی ساقه مورد، دارای خواص دارویی هستند.
محل رویش آن در ایران:
مناطقی در گیلان، لرستان، کرمان، فارس، هرمزگان، بلوچستان، خراسان ، یزد و گیلان غرب در کرمانشاه میباشد. اندام دارویی گیاه، برگ های خشک شده آن است.
ترکیبات شیمیایی موثر گیاه مُورد شامل تاننها، آسیل فلوروگلوسینولها (میرتوکومولون A و B)، اسانس (۱و۸- سینئول، آلفا پینن و میرتِنول) و اسیدهایچرب (اولئیکاسید، لینولئیکاسید و پالمتیکاسید) میباشد.
خواص درمانی و ضد میکروبی گیاه مورد:
اسانس مورد اثر ضدعفونیکنندگی دارد و از آن در مصارف داخلی و خارجی میتوان استفاده کرد. همچنین در طب سنتی، مقوی معده، نیروزا و در رفع بیماریهای دستگاه تنفس و مجاری ادرار به کار میرود. برای تقویت معده از پودر برگ آن میتوان قبل از هر وعده غذایی استفاده کرد و در مصارف خارجی، در رفع بیماریهای جلدی، مانند مواقعی که به علت بروز دانههای جلدی پوستههای کوچک و سفیدرنگ در پوست ظاهر میشود، میتوان بهره برد.
غرغره جوشانده آن در ضدعفونی و رفع تحریک مخاط دهان مؤثر است. برای رفع عرق کردن و برطرف کردن بوی بد زیر بغل هرروز روغن مورد را به زیر بغل میمالند و یا از پودر برگ آن استفاده میکنند. مورد بوی بد دهان را رفع کرده و در تقویت موی سر و سیاه شدن آن نیز مفید است.
خواص ضد میکروبی
این گیاه خاصیت ضد میکروبی بالایی دارد و سرشار از ویتامین C است و زخمهای داخلی را التیام میبخشد. در متون طب ایرانی به استفاده از آن در شستشو و ضد عفونی کردن زخم ها، رفع تحریکات مخاط دهان، تسکین درد دندان و رفع سستی لثهها و زخمهای دهان نیز اشاره شده است.
نتایج تحقیقات پزشکی، اثرات ضد میکروبی اسانس مورد را بر روی مهار رشد انواع میکروب ها مانند استافیلوکوکوس اورئوس، پسودوموناس آئروژینوزا و اشرشیاکلی ثابت کرده است. مواد موجود در اسانس گیاه مورد، اثرات ضد باکتری، ضد قارچ و ضد عفونی کنندگی دارند.
در مطالعهای اثر ضد ویروسی پماد حاوی۱۰ درصد اسانس گیاه مورد در بیماران مبتلا به ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ و ۲ ( عامل تبخال) بررسی شده و بیماران مبتلا به ویروس پس از ۴۸ ساعت استفاده از پماد، بهبودی کامل یافتهاند. همچنین اسانس مورد با کاهش مهاجرت لکوسیتها به بافت آسیب دیده، فعالیت ضد التهابی نیز نشان میدهد. در مطالعه دیگری ترکیب میرتوکومولون موجود در اسانس مورد، به عنوان مادهای با فعالیت ضدالتهابی قوی معرفی گردیده است.
نکته قابل توجه این است که فرآوردههای مُورد، نباید به مقادیر زیاد و بیرویه و برای مدت طولانی به کار روند، زیرا بر اثر دفع اسانس از راه دستگاه تنفس، مخاط برونشها تحریک شده و عوارض ناراحتکنندهای میتواند ایجاد شود.
محلول موضعی میرتکس شرکت داروسازی باریج اسانس (تهیه شده از اسانس گیاه مُورد) یکی از بهترین محصولات دارویی استاندارد برای درمان آفت دهانی و تبخال است.
محلول موضعی میرتکس (Myrtex)
شکل دارویی : محلول قطره ۱۵ میلی لیتری غیر خوراکی
ترکیبات: اسانس برگ گیاه مورد
اجزاء فرآورده: قطره حاوی اسانس گیاه مورد (Myrtus communis) به میزان ۵۷/۷ % ( حاوی حداقل ۹۴۶ میلی گرم سینئول) میباشد.
مواد موثره: روغنهای فرّار مانند ۱ و ۸- سینئول ،آلفا پینن ، میرتنول ،لیمونن ،میرتول
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر: مکانیسم اثر این دارو تا کنون شناخته نشده است . مونو و سزکوئی ترپنهای موجود در اسانس مورد دارای خاصیت ضد باکتریایی ، ضد قارچی و دزانفکتانت می باشند.
موارد و مقدار مصرف: این فرآورده در درمان آفت خفیف بکار می رود. روزی ۶-۵ مرتبه، هر بار۱۰ قطره از محلول را روی تنظیف تمیز ریخته به مدت ۳۰ ثانیه روی ضایعات قرار دهید.
عوارض جانبی: مصرف مقادیر بیش از حد ممکن است موجب سوزش موضعی، سرگیجه، تهوع، استفراغ شود.
تداخلات مهم: در مصرف همزمان این دارو با پماد میرتوپلکس احتمال تداخل و تشدید اثر وجود دارد.
توصیه ها: از تماس این محلول با چشم اجتناب شود.
موارد منع مصرف: در صورت وجود التهاب مجاری گوارشی یا صفرائی و بیماریهای کبدی مصرف داخلی این فرآورده ممنوع است.
دارو دور از دسترس کودکان نگهداری شود.
مصرف در بارداری و شیردهی: ایمنی مصرف این دارو در دوران بارداری و شیردهی به اثبات نرسیده است.
موارد احتیاط در کودکان: با مصرف این فرآورده احتمال بروز واکنشهای آلرژیک وجود دارد. از آنجائی که اسانس مورد بر روی صورت کودکان موجب اسپاسم حنجره و برونش ، حملات شبه آسم و حتی نارسایی تنفسی میگردد هنگان مصرف این فرآورده در افراد فوق می باید احتیاط لازم صورت گیرد.